Artykuł pochodzi z wydania: Listopad 2019
Omawiamy przesłanki wykluczenia wykonawcy z postępowania na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 13 pzp, gdzie ustawodawca określił ścisły katalog przestępstw, których popełnienie uniemożliwia podmiotowi wzięcie udziału w postępowaniu.
Jednym z elementów weryfikacji wykonawcy w procesie udzielania zamówienia publicznego jest sprawdzenie, czy dany wykonawca nie podlega przesłankom wykluczenia z postępowania. Nowelizacja ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 1843; dalej: pzp) dokonana ustawą z dnia 22 czerwca 2016 r. (DzU z 2016 r., poz. 1020) wprowadziła wiele nowych regulacji w tym zakresie, modyfikując same podstawy wykluczenia i rozszerzając zbiór przestępstw, w przypadku których skazanie skutkuje ziszczeniem się przesłanki wykluczenia. Znajomość zasad i metod weryfikacji wykonawcy w zakresie przesłanek wykluczenia stanowi istotny klucz w walce o udzielenie zamówienia publicznego.
Katalog przestępstw stanowiących podstawę wykluczenia w myśl art. 24 ust. 1 pkt 13 pzp
Ustawodawca określił ścisły katalog przestępstw, których popełnienie (co najmniej jednego) i potwierdzenie prawomocnym wyrokiem sądu skutkuje wykluczeniem wykonawcy z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Określone w tym przepisie kategorie i typy przestępstw przedstawiono w tabeli 1.
Zaistnienie jednej z przesłanek nie musi skutkować automatycznym wykluczeniem wykonawcy. Wykonawca może bowiem przedstawić dowody potwierdzające, że podjęte przez niego środki są wystarczające do wykazania jego rzetelności, w szczególności udowodnić naprawienie szkody lub zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę i podjęcie określonych środków. Możliwość ta, zwana instytucją samooczyszczenia (self-cleaning), została przewidziana w art. 24 ust. 8 pzp i dotyczy zdarzeń ujętych w przesłankach z art. 24 ust. 1 pkt 13 i 14 oraz 16–20 lub ust. 5 pzp.
Należy jednak podkreślić, że podstawą wykluczenia w przypadku przestępstw wskazanych w art. 24 ust. 1 pkt 13 pzp jest prawomocny wyrok sądu. Brak prawomocnego wyroku – mimo ewentualnych podejrzeń, donosów czy anonimów – nie stanowi podstawy wykluczenia wykonawcy.
Dokumenty potwierdzające brak lub istnienie podstaw wykluczenia z art. 24 ust. 1 pkt 13 pzp
W celu zweryfikowania poprawności złożonego oświadczenia wskazanego w art. 25 ust. 1 pkt 3 pzp, w tym przesłanek wykluczenia, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 13 pzp, zamawiający może żądać informacji z Krajowego Rejestru Karnego (KRK)1. Przedmiotowy dokument ma potwierdzać brak podstaw wykluczenia w zakresie określonym w art. 24 ust. 1 pkt 13, 14 i 21 pzp oraz, odnośnie do skazania za wykroczenie na karę aresztu, w zakresie określonym przez zamawiającego na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 5 i 6 pzp. Powinien on być wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert albo wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu.
Realizację zadań związanych z prowadzeniem wspomnianego rejestru zapewnia wchodzące w skład Ministerstwa Sprawiedliwości Biuro Informacyjne Krajowego Rejestru Karnego, które jest organem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu art. 1a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 1158; dalej: ustawa o KRK).
W rejestrze gromadzone są konkretne dane, których zakres określono w art. 1 ust. 2 ustawy o KRK. Oprócz nich w rejestrze gromadzi się dane o podmiotach zbiorowych, wobec których prawomocnie orzeczono karę pieniężną, przepadek, zakaz lub podanie wyroku do publicznej wiadomości na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (zob. art. 1 ust. 2 i 3 ustawy o KRK).
Wpisu do rejestru dokonuje się na podstawie odpowiednich dokumentów, sporządzonych przez właściwy podmiot (zob. tabela 2). Zakres informacji, jakie powinny zawierać te dokumenty, określa art. 12 ustawy o KRK.
Terminy wykluczenia
Dla określonych rodzajów przestępstw określono w pzp terminy, których upływ skutkuje brakiem podstaw wykluczenia z postępowania (zob. tabela 3).
Wymiar kar, jakie ustawodawca przewiduje za popełnienie poszczególnych rodzajów przestępstw, jest zróżnicowany w zależności od wagi popełnionego czynu, okoliczności oraz zamiaru. Wśród kar można wyróżnić karę pozbawienia wolności (różny wymiar – od roku do 15 lat), ograniczenia wolności i grzywny.
Wymiar kar nie jest równoznaczny z okresem wykluczenia, a wydane zaświadczenia z KRK według obowiązujących przepisów nie zawierają takich danych. Informacja o treści „Nie figuruje w kartotece karnej KRK” oznacza, że dana osoba nie była w ogóle karana i to niezależnie od rodzaju przestępstwa czy to na podstawie zdarzeń określonych w art. 24 ust. 1 pzp, czy innych. Jeżeli osoba była karana np. za brak zapłaty alimentów, wówczas do zaświadczenia wydawana jest informacja o zakresie skazania – nie jest to jednak podstawa do wykluczenia wykonawcy z postępowania.
Zatarcie skazania
Innym rodzajem dopuszczenia wykonawcy do postępowania o udzielenie zamówienia publicznego jest instytucja zatarcia skazania. Jest to rodzaj fikcji prawnej, która polega na tym, że po spełnieniu określonych warunków dana osoba, mimo wcześniejszego skazania, uznawana jest za osobę niekaraną.
Zatarcie skazania zostało uregulowane w art. 76, art. 106, art. 106a, art. 107 oraz art. 108 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1600 ze zm.; dalej: kk). Zgodnie z treścią art. 76 § 1 kk skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Nie jest to jednak jedyny przepis określający i regulujący to zagadnienie. W myśl art. 76 § 1a w wypadku, o którym mowa w art. 75a kk, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem okresów przewidzianych w art. 107 § 4 i 4a kk, tj. z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania w przypadku skazania na karę ograniczenia wolności (art. 107 § 4 kk) lub z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo przedawnienia jej wykonania w przypadku skazania na karę grzywny (art. 107 § 4a kk).
W przypadku gdy skazanemu wymierzono karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (art. 107 § 1 kk). Również 10-letni okres stosuje się w sytuacji, gdy skazanemu została wymierzona kara dożywotniego pozbawienia wolności, z tym że okres ten liczy się od uznania wykonania kary, darowania kary albo przedawnienia jej wykonania (art. 107 § 3 kk).
Jeżeli odstąpiono od wymierzenia kary, to zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia (art. 107 § 5 kk).
W sytuacji gdy wobec skazanego orzeczono grzywnę, środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego, co wynika z treści art. 76 § 2 kk oraz art. 107 § 6 kk.
Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.
Nieco inaczej wygląda problematyka zatarcia skazania w sytuacji, gdy sprawca został skazany za dwa lub więcej niepozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo. W takiej sytuacji ustawodawca przyjął, że dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań (art. 108 kk).
Skazany może złożyć wniosek o zatarcie skazania przed upływem wskazanych w ustawie terminów. Wówczas należy uiścić opłatę stałą w wysokości 45 złotych. Po złożeniu wniosku sąd może w myśl art. 107 § 2 kk zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.
[…]
Małgorzata Filipek
wieloletni praktyk i autor publikacji z zakresu zamówień publicznych i odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych; członek Międzyresortowej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych przy Ministrze Sprawiedliwości
