Artykuł pochodzi z wydania: Styczeń 2024
Na temat elektromobilności dyskutuje się regularnie z powodu przepisu dotyczącego terminu wygaśnięcia umów, które nie zapewniają odpowiedniej liczby pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanej przez jednostkę samorządu terytorialnego.
Mimo że dla zamawiających istotnych jest kilka przepisów ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych (dalej: uepa) – art. 35 i art. 68a–68e – w niniejszym artykule zostanie omówiony tylko przepis art. 35 uepa oraz przepis sankcyjny – art. 76 ust. 2 uepa.
Dziewiątego czerwca 2022 r. Sejm RP uchwalił nowelizację art. 76 ust. 2 ustawy, która przewiduje przesunięcie terminu wygasania umów zawartych przez jednostki samorządu terytorialnego na wykonywanie zadań publicznych z 31 grudnia 2022 r. na 31 grudnia 2025 roku. Wygaśnięcie dotyczy umów, które nie zapewniają wykorzystania pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym na odpowiednim poziomie.
Z uwagi na to, że zaczął się 2024 r., warto pomyśleć już teraz o obowiązkach wynikających z uepa, w szczególności w kontekście umów zawieranych na okres dłuższy niż dwuletni. Mimo że wygaśnięcie tych umów w przypadku niezapewnienia odpowiedniego wskaźnika elektromobilności nastąpi dopiero 31 grudnia 2025 r., to nawet jeśli zamawiający zorientuje się, że nie ma odpowiednich postanowień umownych w tym zakresie, i będzie próbował je zmienić, może być to już dość trudne. Z tego powodu warto omówić temat elektromobilności w zamówieniach publicznych w kontekście sankcji w postaci wygasania umów.
Cel uepa
Przyjęta przez Komisję Europejską kompleksowa strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności określa podstawę tego, w jaki sposób unijny system transportowy może zrealizować cel zielonej i cyfrowej transformacji i stać się bardziej odporny na przyszłe kryzysy. Jak określono w Europejskim Zielonym Ładzie1, rezultatem tych działań powinno być ograniczenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z transportu o 90% do 2050 r. zgodnie z wymogiem osiągnięcia neutralności klimatycznej w UE do 2050 roku.
Z tego też powodu w kompleksowej strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności za kluczowy priorytet uznano bezzwłoczną popularyzację pojazdów bezemisyjnych i niskoemisyjnych, paliw odnawialnych i niskoemisyjnych oraz związanej z nimi infrastruktury w przypadku wszystkich rodzajów transportu. W tym kontekście konieczne jest, aby żaden region ani żadne terytorium UE „nie pozostały w tyle” i aby odpowiednio zająć się kwestią dysproporcji regionalnych w zakresie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych, w szczególności w regionach słabiej rozwiniętych lub regionach o szczególnych potrzebach i uwarunkowaniach.
Celem uepa jest więc rozwój infrastruktury paliw alternatywnych. Ustawodawca w uzasadnieniu nowelizacji ustawy określił jej zamierzenia w sposób następujący:
- „wyjście naprzeciw oczekiwaniom społecznym oraz dostosowanie się do coraz szybszego rozwoju branży motoryzacyjnej;
- służyć jeszcze lepszemu wsparciu rozwoju elektromobilności oraz infrastruktury paliw alternatywnych, a tym samym zachęcić konsumentów do zakupu pojazdów napędzanych tymi paliwami;
- dostosowanie obowiązujących przepisów do założeń zawartych w ogłoszonej przez Ministra Klimatu i Środowiska «Dziesiątki dla elektromobilności»”.
Podkreśla to zamieszczenie art. 35 uepa, który jest jednym z ważniejszych przepisów z punktu widzenia zamawiających, w rozdziale 3. ustawy – „Obowiązki podmiotów publicznych w zakresie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych”.
Przepisy regulujące udział pojazdów we flocie urzędu
Obecnie obowiązuje przepis art. 68 ust. 2 uepa, który stanowi, że jednostka samorządu terytorialnego, o której mowa w art. 35 ust. 1 uepa, zapewnia udział pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanych pojazdów samochodowych w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy Prawo o ruchu drogowym (dalej: prd), od 1 stycznia 2022 r., wynoszący co najmniej 10%.
Natomiast od 1 stycznia 2025 r. powyższy obowiązek będzie uregulowany w przepisie art. 35 ust. 1 uepa w sposób następujący: „Jednostka samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000, zapewnia, aby udział pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanych pojazdów samochodowych w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym w obsługującym ją urzędzie wynosił co najmniej 30% liczby użytkowanych pojazdów samochodowych w rozumieniu tej ustawy”. Oba przepisy są tożsame pod względem swojego celu, zatem analiza jednego z nich jest wiążąca także i dla drugiego.
Wynika z tego, że adresatem obu przepisów jest jednostka samorządu terytorialnego, a nie każdy zamawiający. Tylko jst, w której liczba mieszkańców przekracza 50 000, ma obowiązek stosowania tego przepisu. W tym zakresie wypowiedziała się Krajowa Izba Odwoławcza:
Wyrok KIO z 21 marca 2022 r. (KIO 649/22)
„Gmina C., jak wynika z OPZ, liczy 11 530 mieszkańców, a więc korzysta z wyłączenia. W praktyce oznacza to, że zamawiający nie musi w świetle obowiązujących przepisów prawa zapewnić minimalnego udziału pojazdów elektrycznych we flocie pojazdów realizujących zamówienie. Zwolnienie mniejszych gmin i powiatów z ww. obowiązku zapewnienia określonego udziału pojazdów elektrycznych we flocie pojazdów realizujących zamówienia publiczne było podyktowane m.in. kosztami, jakie wiążą się z realizacją zamówienia przy wykorzystaniu takich pojazdów oraz dostępnością sieci ładowania takich pojazdów. (…)
Izba wzięła także pod uwagę, że zamawiający, co do zasady, może wprowadzić do opisu przedmiotu zamówienia wymagania dalej idące niż wymagania ustawowe lub minimalne, jednak takie działanie winno być uzasadnione okolicznościami sprawy i celami, jakie chce osiągnąć przy realizacji zamówienia, ale równocześnie nie może to prowadzić do naruszenia zasady uczciwej konkurencji i proporcjonalności”.
Jak wynika z przedmiotowego wyroku, jednostka samorządu terytorialnego, która nie ma 50 000 mieszkańców, nie musi stosować wymogów z tego przepisu. Jeśli jednak postawi takie wymagania – czy jako warunki udziału w postępowaniu, czy też jako kryteria – musi to być proporcjonalne i adekwatne do przedmiotu zamówienia.
Analiza obu przepisów (obowiązującego i zastępującego go) prowadzi do wniosku, że jest to przepis bezwzględnie obowiązujący („zamawiający zapewnia”), a zatem ma on obowiązek zastosować ten przepis.
Biorąc pod uwagę definicję pojazdu elektrycznego z przepisów upea, jednostka samorządu terytorialnego zapewnia udział pojazdów silnikowych, których konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h, wykorzystujących do napędu wyłącznie energię elektryczną akumulowaną, wynoszący we flocie pojazdów użytkowanych w urzędzie co najmniej 30% liczby użytkowanych pojazdów.
Obecny art. 68 ust. 3 uepa stanowi, że jednostka samorządu terytorialnego, o której mowa w art. 35 ust. 2 uepa, od 1 stycznia 2022 r. wykonuje, zleca lub powierza wykonywanie zadań publicznych, o których mowa w art. 35 ust. 2 pkt 1, podmiotom, których łączny udział pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym we flocie pojazdów samochodowych w rozumieniu art. 2 pkt 33 prd używanych przy wykonywaniu tego zadania wynosi co najmniej 10%.
[…]
Martyna Lubieniecka
radca prawny z wieloletnią praktyką w obszarze zamówień publicznych; trener i doświadczony szkoleniowiec; reprezentuje wykonawców i zamawiających przed KIO oraz w sądach powszechnych; posiada szerokie doświadczenie w różnych obszarach zamówień publicznych; współautor komentarza do pzp dla wykonawców
